TONMAYSTER

BÖLÜM-1

Yaptığınız şarkıları nasıl daha iyi miksler siniz diye tonmaysterlik (tone mais-terlik) hakkında da bilgiler sunmanın sizlere yardımcı olacağını düşündük. Miks yaparken genel katı kurallar olmamasına karşın birtakım önemli detaylar vardır ki, onlar şarkılarınızın daha iyi duyulmasını sağlarlar.

Şimdi EQ (equalizer) tone kontrol ve filtre tekniklerine bakacağız.

MIXveEQ:

Equalisation, sesin orijinal frekansına dışardan müdahale ederek bir veya birden fazla frekansını artırmak ya da azaltmak işlemidir. Orijinal ses kaynağını manyetik bantlara kaydederken meydana gelen kayıpları gidermek amacı ile kullanır olmasına karşın, günümüzde de dijital kayıtlarda aynı amaçla kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra miks sırasında bazı seslerin daha detaylı ve temiz duyulmasında da bize büyük faydalar sağlar.

EQ'yu değişik ve radikal ayarlarla yaratıcı efekt olarak da kullanabiliriz. EQ kişisel zevklere bağlı olarak da kullanılır. Mutlaka bu ya da şu şekilde kullanmalısınız diye katı kurallar yoktur. Nitekim hiçbir EQ, aynı değerleri kullansanız bile bir diğeri ile aynı sonuçları vermez. Bu biraz da el yazısına benzer. Her EQ'nun kendine has sesi ve karakteri vardır. Miks yaparken de çoğu zaman her tonmayster, kendi zevkine ve istenilen ses rengine göre miks yapar. Aynı şarkıyı aynı stüdyoda iki farklı tonmayster miks yapsa iki miks de birbirinden farklı olur. Burada yapılan iki miks de iyi olsa bile kişisel seçiminiz bir tanesi olacaktır. Genelde amatör miksler çok tiz olur ve orta frekanslar pek duyulmaz.

Bu genel bir miks hatasıdır ve her yeni başlayan bu hataları yapar. Iyi bir miks ses spektrumunda her enstrüman/ses için bir yer ayırır ve bunlar ellerin birbirine kenetlenmesi gibi birbiriyle iç içe olur.

Miks yaparken örneğin bas gitarın tonu tek başına çok güzel olabilir. Ama bas gitarın üstüne piyanodan da bas sesler binince ortalık biraz karışır ve bas gitarın o güzel tonu kaybolur gider. Işte burada EQ devreye girer. Yapmamız gereken piyanonun bas frekanslarını biraz kısmak ya da bas gitarın orta frekanslarını biraz yükseltmektir. Burada seçim size kalmaktadır. Hangisi kulağınıza daha güzel ve temiz geliyorsa onu seçmelisiniz. EQ, miks yaparken sesleri birbirine karıştırmamızda bize büyük olanaklar sunar renkleri ortaya çıkarmamızı sağlar. Yanlış kullanımda da ortalıkta bir kargaşa duyulur.

Bir solist ile çalışan herkesin ortak bir problemi olan "Benim sesim hiç duyulmuyor, sesimi aç" şikayetleri büyük çoğunlukla doğrudur fakat solistin kullandığı ses frekans aralığı başka enstrümanlar tarafından kullanıldığından solistin sesi duyulmaz. Burada solistin sesini açmak genelde daha iyi sonuç vermez, çünkü bu sefer de gitar sesi az duyulmaya başlar. Gitarı açarsanız davul az duyulmaya başlar ve bu hikaye VU-metrelerin kırmızıya dayanmasıyla son bulur. Miks yapmak, ses seviyelerinden çok hangi sesi hangi frekans aralığına doğru miktarda yerleştirmenizle ilgili bir işlemdir. Biraz önce verdiğimiz baş gitar piyano örneğinde olduğu gibi.

EQ ÇEŞITLERI

LPF (low pass filter), ses spektrumunda sadece alçak frekansların geçmesine izin verir ve yüksek frekans sesleri keser.

HPF (high pass filter)'nin tam tersi olarak çalışır. Yüksek frekans seslerin geçmesine izin verip alçak frekans sesleri keser.

Filtreler istemediğimiz gürültü ve sesleri kesmekte kullanılır. LPF ve HPF değerlerini ayarlayarak daha temiz kayıt yapmamız kolaylaşır. Örneğin miks esnasında solistin kullandığı ses spektrumunun altını ve üstünü HPF/LPF ile kesersek istenmeyen diğer gürültüleri azaltmış ya da kesmiş oluruz.

Shelving Filters hemen hemen hepimizin yakından tanıdığı radyo, TV, kaset çalarda bulunan bas/tiz kontrolüdür. Basitçe bas ve tiz frekansları yükseltir veya azaltır.

Parametric EQ istediğimiz frekansta çalışmamıza olanak sağlayan EQ çeşididir. Seçtiğimiz frekansın "gain"ini artırdığımızda "peak", "gain"i kıstığımızda "dip" elde ederiz.

Cubase kanal mikseri "Parametric EQ ve LPF/HPF" den ve "Shelving EQ"dan oluşmaktadır.

Parametric EQ, miks yaparken en çok kullandığımız EQ çeşididir. Frekans spektrumunda gezinerek sesi kötü etkileyen frekansları bulup gain'i kısarak kesebilir veya sesin parlak noktasını bulup burada gain'i artırarak sesi daha parlak yapabiliriz. Birden fazla frekans kullanarak bu iki işlemi tek bir parametrik EQ ile yapabiliriz. Parametrik EQ'larda ikiden fazla frekansı artırmak ya da azaltmak yoluyla sesin harmonileri ile de oynayabiliriz. Parametrik EQ'lardaki Q (band genişliği) ile daha hassas EQ ayarları yapabiliriz.

Graphic EQ'lar HI-FI ve PA sistemlerinin sıkça kullandığı bir tür EQ'dur. Birbiri ardına bağlanmış fitrelerden oluşur. Bütün fader'lar sıfır konumundayken sese herhangi bir etki yapmayıp Graphic EQ'nuzun size sunduğu filtre sayısına ve frekanslara göre belirli frekansları artırıp belirli frekansları azaltabiliriz. Profesyonel stüdyolarda sesin orijinal halde duyulmasını sağlamak amacıyla spektrum analız yapan cihazın verdiği değerlere göre belli frekansları kısar ve belli frekansları artırırız.

Passive EQ'lar herhangi bir güç kaynağına ihtiyaç duymadan çalışan EQ'lardır. Elektro gitarlar, bas gitarlar çoğunlukla bu tarz EQ kullanırlar. Passive EQ kullandığınızda gain azalır ve bunu compasate etmek için "com-pasating amplifier" sinyal yolunun sonuna eklenmesi gerekir.

EQ KULLANIM KILAVUZU

EQ kullanırken genel olarak 6 önemli ses frekans aralığına dikkat etmeliyiz:

» Alçak Bas sesler 16hz ve 60hz aralığıdır. Bu aralıktaki sesleri duymaktan çok hissederiz. Bu aralıktaki seslerin çok yüksek olması genel sesin daha bulanık duyulmasına neden olur.

» Bas sesler 60hz ve 250hz aralığındadır ve şarkının önemli ritim partisyonlarım içerir. Bu frekans aralığını artırıp azaltarak şarkımızın daha dolu veya zayıf duyulmasını sağlarız. Fazla artırırsak şarkımız da boom sesleri ortalığı kaplar.

» Orta sesler 250hz ve 2000hz aralığındadır. Bu aralık birçok müzik enstrümanının alçak harmoni seslerini içerir.

» Üst Orta sesler 2khz ve 4khz aralığıdır. Bu aralığın fazla artırılması dinleyicilerde rahatsızlık yaratır. Bebek ağlaması bu aralıktadır ve genelde kimse bebek ağlama sesini sevmez.

» Parlaklık 4khz ve 6khz aralığıdır. Şarkımızın daha net ve önde duyulmasını bu aralıktan ayarlarız. 5khz de 5db'lik bir artış şarkının tümünde 3db'lik bir gain artışı sağlar. 5khz de gain'i kısarsak şarkımız daha uzaktan geliyormuş hissi yaratır.

» Üst Tiz 6khz ve 16khz aralığıdır. Sesin parlaklık ve temiz duyum hissini buradan ayarlarız.

Vocal (solist): EQ uygulanması en zor seslerden biridir. Herkes koto veya zurnanın sesini bilmeyebilir. Fakat hemen herkes vokal'de (insan sesinde) bir gariplik varsa bunu hemen sezer. Bunun sebebi kulağımızın insan sesine çok duyarlı olmasıdır ve onu çok iyi tanımasıdır. Parlaklık için 5khz , "s" sesler için 7.5-10khz, boom sesler için 200-240hz ve 120hz sesin doygunluğu için kullanılan frekanslardır.

Bas: Bize problem yaratan enstrümanlardan bir tanesidir. Bas sesi bir oktav içersinde kullanılıyor ise; bu bas sesini tonlamak kolay olmakla beraber, eğer bas iki ve daha fazla oktav kullanıyor ise; daha dikkatli olmamızı gerektirir. Bas enstrümanında oktavlar arası ses rengi değişikliği diğer enstrümanlardan daha fazladır. Keskinlik için 0,7 -1 khz, alt baslar için 60-80hz ve tel gürültüsü için 2,5khz

Akustik Gitar: Yeni teller kullanıp, mikrofonumuzu da dikkatlice yerleştirirsek (ses deliğinden köprüye bakacak şekilde) fazla bir problemle karşılaşmayız. Hacim için 240hz, netlik için 2,5khz-3,75khz-5khz. Bas teller için 80-120hz

Elektro Gitar: Kullandığınız manyeto, gitar ve amfi/hoparlör ilişkisini doğru seçmeniz gereken bir enstrümandır. Çok iyi bir gitar, kötü amfi/hoparlör istediğiniz büyük, derin ve yüzünüzde patlayan gitar tonunu yakalamanızda sizi oldukça uğraştıracaktır. Hacim 240hz, keskinlik 3-5khz

Piyano: Sesini birçoğumuz yakından duyma şansına pek sık ulaşamadığımızdan ev stüdyolarında piyano tonlarken biraz tahmini davranır, elimizde mevcut ise bir CD dinleyerek nasıl ton-landığı hakkında bilgi edinmeye çalışırız. 2-4khz arası piyano için güzel ton yaratmanıza yardımcı olacaktır. Piyanonun sesi hala net ve temiz gelmiyorsa 150-500hz arasını biraz kısabilirsiniz. "Honky-tonk" ses elde etmek için dar bir 'Q'ile 2,5khz civarına yükseltin.

Davul: Davul ve bas müzik içersinde beraber çalışması gereken birbirini tamamlayan seslerdir ve her ikisini de uyum içerisinde çalışacak şekilde tonlamalıyız.

•Kik: Keskinlik 2,5khz, derinlik ve bas 60-80hz.

•Trampet: Doygunluk 150-300hz, keskinlik 5khz.

•Toms: Keskinlik 5khz, doygunluk 240hz.

•HiHat ve Ziller: Parlaklık 7,5-lOkhz "gong" tipi ses için 200hz. Perküsyonlar: Tek başlarına tonlan-dıklarında çok güzel ses elde ettdiği-miz fakat miks'in içinde kaybolan cinsten enstrümanlardandır. Onları en güzel tonlamanın yolu, diğer enstrümanlar da çalarken miks'in içinde tonlamaktır.

Synth: Synth'leri tonlarken diğer enstrümanlara da yer bırakmayı unutmayın. Özellikle "pad" sesler bütün ses spektrumunu kaplar. HPF, LPF'ler kullanarak gerekli olmayan frekanslardan kurtulmanız ve parametrik EQ ile daha detaylı tonlamanız size diğer enstrümanlara da yer bırakmanızda kolaylık sağlamış olur.

Loops: Genelde proses edilmiş olarak bizlere ulaşır. Tonu miks içinde uygun gelmiyorsa kullandığımız "loop" çeşidine göre EQ uygulayabiliriz.

Brass: Parlaklık için 5khz ve üstünü kullanırız. Bu çok parlak gelirse 3,5khz de oynamalar yapabilirsiniz 1-2khz civarını biraz keserseniz kulağınızda da bir rahatlama olduğunu hissedeceksiniz.

Yaylılar: Yaylılar solo ise 250hz doygunluk ve 7-10khz arası keskinlik için kullanırız. Yaylıları "pad" ses olarak kullanıyorsanız daha dikkatli olmalısınız. (Bknz Synth)

Yukarıda verdiğimiz EQ değerleri yaklaşık değerlerdir, istenilen sonucu alabilmek için verilen değerler üzerinde oynamalar yapmanız gerekebilir. EQ kullandığımızda sesin seviyesi de değişmektedir (artar/azalır). Bu yüzden EQ kullandığımızda bunu "com-pansate etmek" için "gain/fader" ilişkisini kullanmalıyız.



Cubase EQ ' da genel kullanımlı EQ ayarlarına üstteki pop-up menüsünden ulaşabilirsiniz.